انواع ماهیان پرورشی

ماهیان پرورشی به دو دسته سردآبی و گرم‌آبی تقسیم می‌شوند.

از ویژگی های بارز این دسته از ماهیان پذیرش شرایط گرماست. این گروه از ماهیان که به عنوان ماهیان چینی قلمداد می شوند در دمای 18 درجه به بالا خوب تغذیه ، رشد و تکثیرمی‌کنند.بهترین شرایط رشد آنها 28 ـ 25 درجه است در دمای کمتر از 18 درجه تغذیه می‌کنند اما در دمای 12 درجه سانتیگراد تبدیل غذا به گوشت در آن تنزل می‌یابد و در 7 درجه سانتیگراد تغذیه نمی‌کنند و در 4 درجه سانتیگراد به خواب زمستانه فرو می‌روند . به طور کلی سردسته ماهیان پرورشی گرم‌آبی کپورماهیان هستند . آنها بزرگترین خانواده ماهیان آب شیرین می‌باشند و 90% ماهیان آب شیرین به این خانواده تعلق دارد که حدود 200 جنس دارند. مهمترین گونه‌های پرورشی آنها به قرار ذیل است :

الف) کپور ماهیان چینی شامل کپور نقره‌ای ، آمور ،کپور معمولی ، کپور سرگنده
ب)‌ کپور ماهیان هندی شامل کاتلا ، روهو ، بریکال کالباسو

ج)کپورسیاه ، لای ماهی
د)خامه ماهی و کفال و غیره نیز از ماهیان پرورشی می‌باشند.

1) کپور معمولی : سرسلسله خانواده کپور ماهیان می‌باشد . اسم علمی انcyprinus caprio ونام لاتین ان common carp می‌باشد . مبدا پیدایش این ماهی را حوزه دریای سیاه می دانند. این ماهی در ایام کهن از آسیای مرکزی به چین و نواحی شرقی ژاپن و سپس به تمامی نقاط کره زمین معرفی شده و امروزه بصورت گسترده پرورش داده می‌شود. امروزه 35 ـ 25 درصد تولیدات ماهیان گرم‌آبی را به خود اختصاص داده است.
مشخصات کلی : بدن تقریبا پهن است ،روی پوزه ماهی در دو طرف دو جفت سبیلک قرار دارد ، بدن پوشیده از فلس و به رنگ طلایی است ، کپور معمولی در 8 ـ 6 هفته اول عمر خود عمدتا از جانوران بسیار ریز داخل شن تغذیه می‌کند و به تدریج رژیم تغذیه‌ای آنها از مصرف جانوران ریز به گیاهان کرم ها نوزادان حشرات و نرم تنان و غیره تبدیل می‌گردد. ولی بهر صورت تغذیه از جانوران کف استخر از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است ماهی کپور از خوردن فضولات حیوانی و گیاهی حتی لاشه حیوانات هم روی گردان نیست.
تخم و نوزاد ماهیانی که تخم‌ریزی آنها زودتر صورت می‌گیرد را نیز می خورد
ماهی کپور در درجه حرارت22ـ18 درجه سانتیگراد تخم‌ریزی می‌کند در حالی که ماهی کپور نقره‌ای ، آمور ، سرگنده در درجه حرارت های بالاتر از 22 درجه سانتیگراد تخم ریزی کرده بنابراین لاروهای این ماهیان غذای مناسبی برای ماهی کپور محسوب می‌شود بنابراین ماهی کپور یک ماهی همه چیز خوار است. اگر در استخرهای لجنی پرورش یابد گوشتش تا اندازه‌ای طعم لجن می‌گیرد ولی کافی است ماهی صید شده را مدت کمی در آب جاری تمیز قرار داده تا طعم لجن مرتفع گردد.

کپور علفخوار (‌ آمور ) : اسم علمی آن Clenopharyngodon idella است . نام لاتین آن Grass Carp می‌باشد . این ماهی اولین بار در ایران در سال 1346 از شوروی خریداری شد . و هدف از خرید آن کنترل رشد گیاهان تالاب انزلی بود . بعدا مولدین آن توسط شرکت دامپروی سفید‌رود از کشور رومانی به ایران وارد شد و از آن به بعد تکثیر و پرورش دردامپروی سفید‌رود و دیگر مراکز شیلاتی و سپس در مزارع تکثیر بخش خصوصی اقدام شد.
مشخصات ظاهری : سرش دراز و کشیده ، باله های پشتی نا پیوسته ، فلس‌های گرد و درشت و متمایل به رنگ زرد هستند . لارو ماهی آمور از لحاظ غذایی در طول 2 تا 3 روزاول زندگی خود وابسته به محتویات کیسه زرد است و بعد از 3 روز که طولش به 5/7 میلیمتر و طول روده‌اش به 55 تا 60 درصد طول بدنش می‌رسد شروع به تغذیه از جانوران بسیار ریز داخل استخر می‌نماید . بهترین و مناسب‌ترین جانوران مورد تغذیه روتیفرها هستند که اندازه آنها به اندازه دهان لارو است .
البته باید همزمان با غذای طبیعی غذای دستی نیز برای تغذیه لاروها استفاده نمود. بعد از اینکه طول لارو به 30 ـ 20 میلیمتر و طول روده‌اش به 130 ـ 110 درصد طول بدن رسید بچه ماهی نورس آمور تغذیه از برگهای باریک گیاهان را آغاز می‌کنند با رشد ماهی میزان جانوران در رژیم غذایی ماهی بتدریج کاسته می‌شود . طول روده بچه ماهی برای خرد کردن گیاهان بخوبی رشد یافته و از برگ‌های جوان و باریک آبی و همچنین از گیاهان خشک مانند شبدر، یونجه می‌توانند تغذیه کنند . بچه ماهی آمور باطول بیش از 15 سانتیمتر روده‌ای کاملا توسعه یافته دارد و طول آن 260ـ 230 درصد طول بدن ماهی است. در این شرایط ماهی آمور به راحتی از بیشتر گیاهان مناسب تغذیه می‌نماید در سال دوم زندگی جیره غذایی ماهی حداقل باید 40 درصد وزن ماهی در نظر گرفته شود . زیرا ماهی آمور در شرایط محیطی مناسب می‌تواند 70ـ40 درصد وزن بدن خود علوفه مصرف ‌نماید. طبق آزمایش‌های انجام شده ضریب تبدیل در ماهی آمور 30 درصد خواهد بود یعنی به ازائه مصرف30 کیلوگرم علوفه ماهی آمور یک کیلوگرم اضافه رشد خواهد داشت.

کپور نقره‌ای : اسم علمی آن Hypophthalmi chthys molitrix است و انگلیسی‌ها با آن silver carp می‌گویند. از آنجا که این ماهی از گیاهان بسیار ریز گیاهی (‌ ریزشناورها ) تغذیه می‌کند و تولید این تک سلولی ها با بارور کردن استخرها توسط کودهای آلی صورت می‌پذیرد پرورش و تولید این ماهی بسیار مقرون به صرفه است . با تولید ارزان آن ، حداقل 50در صداستخرها زیر کشت این گونه می‌رود.
مشخصات ظاهری : فلس‌های خیلی ریز ، باله پشتی کوتاه ، دهان بالایی است ، چشم ها در پایین سر قرار دارد ، انتهای باله سینه‌ای به باله شکمی نمی‌رسد ( وجه تمایز کپور نقره‌ای و سرگنده ) ،تیغه‌های داخل آبشش بهم چسبیده است و برای صاف کردن ریزشناورهای گیاهی سازمان یافته است . دهان نسبتا کوچک،
کیسه شنا بزرگ و دو قسمتی ، رنگ بدن در قسمت پشتی سبز خاکستری ، طرفین بدن سفید مایل به زرد و قسمت شکمی بدن سفید نقره‌ای است . زادگاه اصلی این ماهی رودخانه‌های پرآب کشور چین است. در ایران ماهی کپور نقره‌ای با وزن 17 کیلوگرم نیز صید شده است .
عادت تغذیه‌ای : این ماهی همانند دیگر ماهیان عمدتا در مرحله پرورشی لارو تا بچه ماهی انگشت ‌قد از ریز شناورهای جانوری تغذیه و به تدریج با تکامل اندام‌های صاف کننده ، رژیم تغذیه‌ای آن تغییرمی‌کند.
در 8 روزگی لارو های 15 ـ14 میلیمتری علاوه بر ریزشناورهای جانوری شروع به تغذیه از ریزشناورهای گیاهی می‌کند. وقتی طول ماهی به 30 میلیمتر رسید تقریبا به طور کلی به ریزشناورهای گیاهی روی می‌آورند و با مقدار بسیارناچیزی از ریزشناورهای جانوری تغذیه می‌کنند. مراحل رشد این ماهی شامل سه مرحله لاروی ، انگشت ‌قدی و مرحله بلوغ می‌باشد.
1)مرحله لاروی تا حصول بچه ماهی نورس : مرحله لاروی از زمانی که لارو از تخم بیرون می‌آید شروع می‌شود و تا رسیدن طول بدن به حدود 20 میلیمتر ادامه می‌یابد . ماهی در طول این مرحله بالاترین حد ضریب رشد تمام طول زندگی خود را دارا است و در طی 10 روز اول پرورش در استخر وزن ماهی تا چند برابر افزایش می‌یابد و به طور میانگین روزانه 2/1 میلیمتر افزایش طول دارد .
2 )‌مرحله انگشت ‌قد (Finger ling ) : این مرحله از انتهای مرحله بچه ماهی نورس شروع شده وتا زمانی که طول ماهی به 200 تا 300 میلیمتر می‌رسد ادامه دارد . در مقایسه با مرحله لاروی ، رشد ماهی کاهش قابل ملاحظه‌ای نشان می‌دهد یعنی در طول 100 روز پرورش وزن ماهی به میزان 9 تا 10 برابر افزایش یافته و به طور متوسط هر 10 روز یک بار 100 درصد افزایش وزن یافته که این افزایش 5 تا 6 برابر کمتر از رشد مرحله لاروی است . (‌ درمرحله لاروی هر دو روز یکبار و در مرحله انگشت ‌قدی هر10 تا 11 روز یکبار ) به طور متوسط روزانه 27 درصد میلیمتر بر طول ماهی افزوده می‌شود.
3)‌مرحله بلوغ : این مرحله شامل حد فاصل بین انتهای مرحله انگشت‌قدی و زمانی است که ماهی به بلوغ جنسی رسیده و یا به آن نزدیک می‌شود پرواربندی یا مرحله پرورش ماهی جزو این مرحله محسوب می‌گردد. از لحاظ افزایش طول بدن در مرحله بلوغ ، سریع‌ترین رشد در سال دوم صورت می‌گیرد که سال پرورش نیز می‌باشد.

کپور سر‌گنده : اسم علمی این ماهی Aristichthys nobilis است . انگلیسی‌ها به آن Big head می‌گویند. از ویژگی‌های این ماهی سرگنده رنگ تیره آن و وجه تمایز این ماهی با ماهی کپور نقره‌ای آن است که انتهای باله سینه‌ای در این ماهی از ابتدای باله شکمی عبور می‌کند. موطن اصلی این ماهی رودخانه‌های چین است . غذای این ماهی در تمامی مراحل زندگی جانوران ریز است وابتدا از جانوران بسیار ریز و سپس جانوران بزرگتر تغذیه می‌کند و در صورت عدم وجود جانوران ریز این ماهی از گیاهان ریز نیز تغذیه می‌کند ولی این غذا انتخابی نیست بلکه یک غذای اجباری است . این ماهی معمولا از غذای داخل تشت که مخصوص کپور است استقبال زیادی نمی‌کند . درصد آنها در کشت توام کپور ماهیان حداکثر 10 درصد کل کاشت است. بنابراین زمینه رشد بسیار مناسبی در استخر داشته و با مدیریت خوب به راحتی به وزن بالای دو کیلوگرم طی یک دوره پرورش می‌رسد.
 

ماهیان سردآبی پرورشی ایران :

قزل‌آلای رنگین کمان :‌ این ماهی در آبهای سرد و غنی از اکسیژن زندگی می‌کند این ماهی بومی سواحل اقیانوس آرام و آمریکای شمالی است و در سال 1880 به اروپا آورده شد و به تدریج به نقاط مستعد در سراسر دنیا معرفی شد. بدن این ماهی پوشیده از خال سیاه ستاره‌ای شکل است وماهیان دارای دو نوار به صورت رنگین‌کمان در دو طرف سطح بدن می‌باشند . نام علمی آن Onchorhynchus mykiss و از خانواده Salmonidae می‌باشد. زمان تخم‌ریزی این ماهی از ماه دی تا اردیبهشت ماه است وزن ماهی قزل‌آلا در شرایط طبیعی در بعضی دریاچه‌ها به 9 کیلوگرم می‌رسد . به نظر می‌رسد که بهترین شرایط رشد در شرایط طبیعی در دریاچه‌های کم عمق با سنگ‌های آهکی و PHکم قلیایی دارد.

ماهی قزل‌آلای خال‌قرمز : این ماهی وابسته به آبها ی کوهستانی است و از لحاظ شکل و رنگ بسیار متنوع است و وجه تمایز آن با قزل‌آلای رنگین‌کمان وجود خال‌های قرمز نارنجی می‌باشد . ماهی آزاد دریای خزر وابستگی نزدیکی با قزل‌آلای خال قرمز دارد . اندازه ماهی خال قرمز وابستگی به محیط و میزان غذای طبیعی دارد و به ندرت از 45 سانتیمتر تجاوز می‌کند . تخم‌ریزی در پاییز واوایل زمستان روی بستر شنی باجریان کند آب انجام می‌گیرد . این ماهی گوشت‌خوار است و غذای اصلی آن انواع سخت‌پوستان ، لارو حشرات وماهیان ریز می‌باشد و در نزدیکی بستر رودخانه زندگی می‌کند و از این لحاظ با ماهی قزل‌آلای رنگین‌کمان که بیشتر وابستگی به سطح آب دارد متمایز است.
تغذیه ماهی قزل‌آلای خال‌قرمز با غذای دستی با مشکل همراه است و بازده غذایی آن کمتر می‌باشد . ماهی قزل‌آلای خال‌ قرمز نسبت به کیفیت وکمیت آب نیز از قزل‌آلای رنگین کمان حساستر است در حال حاضر بومی رودخانه‌های جنوب دریای خزر در دامنه‌های البرز و بعضا رودخانه‌های داخل کشور در دامنه‌های زاگرس می‌باشد .
به دلایل ذیل ماهی قزل‌آلای رنگین کمان نسبت به قزل‌آلای خال قرمز ارجح تر جهت پرورش و تکثیر مصنوعی می‌باشد :
1) ماهی قزل‌آلای رنگین کمان به مراتب آسانتر از ماهی قزل‌آلای خال قرمز نسبت به محیط سازگاری حاصل می‌نماید . تمایل بیشتری به اهلی شدن دارد واز غذای دستی آسانتر استفاده می‌کند . نسبت به درجات بالای آب و کمبود آکسیژن مقاوم می‌باشد و در آبی که به اندازه کافی تعویض می‌شود می‌تواند درجات 20 الی 22 درجه سانتیگرادو در کوتاه مدت حتی 24 درجه سانتیگراد را تحمل کند .
ماهی قزل‌آلای رنگین کمان نسبت به بیماری‌ها به مراتب مقاوم‌تر است.
3)نمو تخم در مدت کوتاهترانجام می‌شود و رشد آن سریع‌تر است. کمتر گوشت‌خوار است و یا ماهیان کمتری را شکار می‌کند. از انواع کرم‌ها و نرم‌تنان تغذیه و آنها را در کف آبگیر جست‌وجو می‌کند . دارای رشد سریع می‌باشد و تحت مدیریت خوب و در صورت برخورداری از تغذیه مناسب در درجه حرارت مطلوب رشد 9ـ 7 ماه طول می‌کشد که بچه ماهی‌ها با وزن 2 گرم به وزن 250 گرم برسد.